● مقدمه

استفاده از اینترنت، یكی از جلوه‌های آشكار دنیای مدرن و ابزاری مهم برای آموزش نسل‌نو به‌شمار میآید. اینترنت در همه جا حضور دارد: در خانه، در مدرسه، و حتی در مراكز خرید. طبق برآورد صورت گرفته، در سال ۱۹۸۱، ۶۶ میلیون نفر از مردم آمریكا به اینترنت دسترسی داشته‌اند كه در سال ۱۹۹۹ شمار آنها به ۸۳ میلیون رسیده است . بیشترین كاربران اینترنت جوانان هستند. نتایج تحقیقات انجام شده در ایالات متحده نشانگر آن است كه استفاده از اینترنت در میان جوانان، بیش از هر گروه سنی دیگری است (Bullen and Harre ,۲۰۰۰:۵). کودکان نیز به عنوان گروه سنی متفاوت, در شمار روبه فزونی كاربران اینترنت قرار میگیرند. در سال ۲۰۰۵، بیش از ۷۷ میلیون كودك وارد فضای سایبر شده‌اند.
همزمان با دسترسی گستردهٔ افراد به اینترنت، شاهد نوع جدیدی از اعتیاد یعنی «اعتیاد اینترنتی» نیز هستیم كه مسئلهٔ خاص عصر اطلاعات است. همانند تمامی انواع دیگر اعتیاد‌، اعتیاد به اینترنت نیز با علائمی همراه است همچون، اضطراب، افسردگی، كج خلقی، بی‌قراری، تفكرهای وسواسی و یا خیالبافی راجع به اینترنت. از طرفی، در عین حال كه روابط این افراد (به ویژه كودكان و نوجوانان) در جهان مجازی افزایش می‌یابد، در مقابل از دامنه روابط آنان در جهان واقعی كاسته می‌شود. ضمن آنكه، احتمال لطمه دیدن عملكرد آموزش نیز وجود دارد.
حجم رو به رشدی از تحقیقات صورت گرفته پیرامون اعتیاد اینترنتی, حكایت از آن دارد كه اختلال اعتیاد اینترنتی نوعی اختلال روانشناختی ـ اجتماعی است كه از مشخصه‌های آن، تحمل، علائم كناره‌گیری، اختلالات عاطفی، و ازهم‌گسیختگی روابط اجتماعی است..
به هر حال، پدیده اعتیاد اینترنتی، همزمان با افزایش دسترسی روزانه مردم به منابع آن‌لاین شایع‌تر می‌شود. وب، اطلاع‌دهنده، مفید، دارای منابع غنی و سرگرم‌كننده است. اما برای بسیاری از مردمی كه به آن معتادند، این منافع، در حال تبدیل شدن به آسیبها و نابهنجاریهای روانی و رفتاری است .مطالعات نشان داده است كه ۱۴ درصد از كاربران اینترنت، دچار علائم رفتارهای وسواسی، حالت روان‌شیدایی، افسردگی و جز این‌ها هستند.
اعتیاد اینترنتی، انسانها را به افرادی رها شده‌ تبدیل كرده و بر روابط اجتماعی آنها تأثیر می‌گذارد. بهره‌وری و بازده كاری كاربران اینترنت، در نتیجه استفاده بیش از حد از اینترنت، پایین می‏آید. آنان با تأخیر به محل كار می‌روند و دچار كم‌كاری می‌شوند. عدم‌تحرك جسمی و چاقی به همراه علائمی چون درد كمر، پشت و ماهیچه، از دیگر پیامدهای این مسئله‌اند. این كاربران حتی در صورت كناره‌گیری از اینترنت، دچار علائم اختلال می‌شوند .این مقاله ضمن ارائه تعاریفی از اعتیاد اینترنتی، درباره علائم و شاخصهای آن، تاریخچه و انواع آن، مطالبی را مطرح ساخته و سپس درصدد پاسخگویی به این سوالات است که ۱. آیا پدیده استفادهٔ اعتیادی از اینترنت وجود دارد؟ ۲. استفاده اعتیادآمیز از اینترنت چه پیامدهایی برای افراد (به ویژه كودكان و نوجوانان) در حیطه های مختلف اجتماعی, فرهنگی و آموزشی دارد؟ ۳. عوامل موثر بر اعتیاد اینترنتی كدام است؟
● اعتیاد اینترنتی: وجود یا عدم؟
واژه‌های استفاده «طبیعی» و استفاده «اعتیادآور» از اینترنت واژه‌هایی هستند كه هنوز هم در میان محققان مورد بحث و بررسی قرار میگیرند. البته از آنجا كه تحقیق در زمینه اعتیاد اینترنتی هنوز مراحل آغازین خود را طی می‌كند، به همین خاطر، شاهد تفسیرهای متفاوتی از استفاده اعتیادی اینترنت‌، اهمیت و شرایط آن هستیم .امروزه روانشناسان حتی مطمئن نیستند كه اسم این پدیده را چه بگذارند. برخی از آنها ترجیح می‌دهند به جای واژه «اعتیاد به اینترنت»، از واژه «اعتیاد به كامپیوتر» استفاده كنند. چراكه هستند افراد زیادی كه ساعتها با كامپیوتر كار كرده و به آن وابسته‌اند، اما اصلاً، به اینترنت حتی فكر نمی‌كنند . حتی بسیاری از روانشناسان در این مسئله تردید دارند كه آیا واژه «اعتیاد» برای توصیف زمانی كه مردم وقت زیادی را صرف استفاده از اینترنت می‌كنند، واژه مناسبی است.
كیزلر بر این باور است كه «گمراه كننده به نظر می‌رسد كه یك سری رفتارها را تنها به این خاطر كه مردم می‌گویند به دفعات بسیار آنها را انجام می‌دهند، رفتار اعتیادی بنامیم».پیرامون وجود یا عدم وجود پدیده اعتیاد اینترنتی، اختلاف عقیده زیادی وجود دارد. تا آنجا كه عده‌ای معتقدند اینترنت تنها در صورتی اعتیادآور خواهد بود كه زندگی فرد و اطرافیان را مختل كند. برخی دیگر نیز اظهار می‌دارند كه اصلاً چیزی به عنوان اختلال اعتیاد اینترنتی وجود ندارد. این گروه معتقدند كه لذتی كه به‌خاطر استفاده از كامپیوتر به فرد دست می‌دهد، به هیچ وجه قابل مقایسه با لذتٍ حاصل از مصرف كوكائین و یا هر نوع ماده مخدر دیگری نیست .همچنین، عده‌ای از كارشناسان معتقدند اینترنت بر زندگی افرادی تأثیر می‌گذارد كه استفاده وسیعی از آن می‌كنند، حال آیا می‌توان این روند را اعتیادآور دانست یا خیر؟ .برخی مردم هم معتقدند كه اینترنت فقط یك ابزار بی‌ضرر و دوست داشتنی برای جمع‌آوری اطلاعات، پیداكردن دوستان جدید، و گذران وقت است.
طبق نظرسنجیهای به‌عمل آمده از مردم كشور آمریكا، عده‌ای از مردم معتقد بودند كه احتمال بروز پدیده اعتیاد به اینترنت واقعاً وجود دارد. عده‌ای هم اذعان داشته‌اند كه این فقط یك شوخی است. یكی از پاسخگویان نیز گفته است كه چیزی مانند اختلال اعتیاد اینترنتی وجود ندارد. این پاسخگو معتقد بوده است كه بسیاری از فعالیتهایی كه در زندگی‌اش انجام می‌دهد، لذت‌بخش‌اند و این دلیلی بر اعتیاد به آنها نیست. وی ادامه می‌دهد كه «شاید كامپیوتر تنها یك ابزار تعامل‌بخش در جهانی باشد كه مردم آن به شدت ایزوله هستند. كامپیوتر شئ ساكت و خیلی خوبی است». یكی از پاسخگویان دیگر اظهار داشته است كه شاید هم یك چنین اختلالهایی وجود داشته باشد، اما تمامی آنها ممكن است بد نباشند. وی می‌گوید:« ... شخص ممكن است ساعاتی طولانی از وقت خود را صرف اینترنت كند، همان كاری كه من می‌كنم، و دلیلش هم این است كه من نهایتاً پس از تلاش بسیار، منبع «بی‌پایان» اطلاعات را یافته‌ام. هیچ مفری برای خروج از این كتاب مرجع وجود ندارد و اگر هم من به چیزی معتاد شده‌ام، آن چیز، دانش است ... آیا همه ما معتاد به چیزی نیستیم كه ما را نسبت به زندگی علاقه‌مند كند؟»
افرادی دیگر همچون یونگ و سایر روانشناسان معتقدند كه زیاده‌روی در استفاده از اینترنت، می‌تواند برای سلامت فكری و فیزیكی شخص خطرناك باشد. اعتیاد به اینترنت، كاركرد انطباقی شخص را مختل می‌كند. اگر شخصی به اینترنت معتاد شود، كاركردهای وی غیرانطباقی می‌شوند.
به‌عنوان مثال نیویورك تایمز در مقاله‌ای كه اواخر آگوست سال ۱۹۹۷ راجع به اختلال اعتیاد اینترنتی منتشر كرد، به داستانهای واقعی از افرادی اشاره كرده است كه فكر می‌كردند دچار اعتیاد شده‌اند. به عنوان نمونه‌، در یكی از داستانها، به زنی ساكن شمال غربی پسفیك اشاره می‌كند كه به‌خاطر استفاده مفرط از كامپیوتر و صرف وقت زیاد برای این كار، شوهرش او را طلاق داده بود. ظاهراً وسواس شدید این زن نسبت به اینترنت موجب شده بود كه فراموش كند كه می‌بایست برای بچه‌هایش غذا بپزد، آنها را به ملاقات دكترشان ببرد، و یا سوخت كافی برای گرمای خانه تهیه كند. همچنین در این روزنامه داستانی از پسربچه هفده ساله‌ای از شهر تگزاس نقل می‌شود كه دچار علائم كناره‌گیری ناشی از استفادهٔ مفرط اینترنت شده بود. زمانی كه این پسر بچه را به مركز توانبخشی الكلیها و معتادان بردند، بدنش به شدت رعشه داشت و میز و صندلی اتاق را به اطراف پرت می کرد.
از این‌گونه مثالها چنین بر می‌آید كه اختلال اعتیاد اینترنتی در واقع وجود دارد. اما سوالی كه مطرح است، این است كه مقصر اصلی كیست؟ آیا مقصر كسی است كه در هر گونه فعالیت آن‌لاین ـ از تحقیق تا چت و موج سواری صرف در نت ـ شركت می‌كند؟ یكی از مسایل محوری‌ كنونی كه تمامی انواع اعتیادها با آن مواجهند، پارلمان است. یعنی اینكه آیا پارلمانها به عنوان مسئول اصلی عرضه این محصولات اعتیاد‌آور باید مسئولیت حل مشكلات را بپذیرند؟
كمپانی لاوا مایند تولیدكننده انواع بازیهای كامپیوتری, از یكی از مشتریانش كه جمله‌ای را برای این كمپانی از روی سایت نوشته بود، نقل می‌كند. این مشتری گفته بود: «چرا این لعنتی اینقدر اعتیاد‌آور است؟»
پرسش دیگری نیز مطرح است. آیا برنامه‌سازان و ارائه‌كنندگان خدمات آن‌لاین, مسئول میزان استفاده مردم از محصولاتشان هستند؟
در پاسخ به این سوال‌ها ابتدا باید گفت استفادهٔ فراوان از اینترنت, در همهٔ موارد؛ به معنای اعتیاد به آن نیست. برنامه‌سازان و ارائه كنندگان خدمات آن‌لاین فقط باید مراقب باشند ضمن حفظ قدرت رقابتی‌شان، محصولات مناسب را تولید كرده و خدمات را به بهترین شیوه به عموم مردم عرضه كنند. در قبال خودشان مسئولیت‌پذیر باشند و «بدانند كه چه موقع بگویند كی». البته لازم است كسانی كه زمینه و استعداد اعتیاد به اینترنت را در خود میبینند, پیش از ایجاد مشكل, با پیش گرفتن روش اعتدال از بروز آن جلوگیری كنند.
● اعتیاد اینترنتی: جستاری در معنا
اعتیاد اینترنتی به گسترهٔ وسیعی از مشكلات رفتاری و كنترل انگیزه استفاده از اینترنت اشاره دارد . اعتیاد اینترنتی به‌عنوان یك رفتار وسواسی، یا آرزوی برقراری پیوند، یا شاید حتی نمودی از انتقال و یا بازتاب روابط ابژه، و یا رفع نیاز قلمداد می‌شود .هولمز در تعریف خود از اعتیاد اینترنتی، به تعریف استفاده طبیعی و معمولی اینترنت پرداخته و می‌گوید كه هر گاه میزان استفاده از اینترنت به كمتر از ۱۹ ساعت در هفته برسد، در آن صورت می‌گوییم كه فرد به شكل طبیعی از اینترنت استفاده می‌كند. بنابراین، از نظر هولمز، فردی که بیش از ۱۹ ساعت در هفته از اینترنت استفاده می کند، معتاد به اینترنت است.
یونگ نیز اشاره می‌كند كه فرد معتاد كسی است كه حداقل ۳۸ ساعت در هفته و یا ۸ ساعت در روز، وقت خود را صرف استفاده از اینترنت می‌كند. متخصصان در زمینه آسیب‌شناسی، محدودترین تعریف را برای طبقه‌بندی استفاده از اینترنت ارائه می‌دهند. به‌طوری كه چنانچه فرد در هفته ۲ تا ۳ ساعت از اینترنت استفاده كند, یك كاربر معمولی، و چنانچه میزان استفاده وی از اینترنت به ۵/۸ ساعت و یا بیشتر برسد, كاربری است كه باید مورد بررسیهای آسیب‌شناسانه قرار گیرد. گولدبرگ معتقد است كه اعتیاد اینترنتی عبارت است از استفاده بیمارگونه و وسواسی از اینترنت، كه ▪ معیارهایی همچون تحمل و علائم كناره‌گیری، از شاخصه‌های آن هستند به‌طور خلاصه، مرور بر ادبیات نظری و تجربی پیرامون اعتیاد اینترنتی, نشانگر آن است كه اعتیاد اینترنتی پدیده‌ای است كه از سه ویژگی برخوردار است:
۱) اعتیاد اینترنتی، نوعی اختلال و بی نظمی وسواسی است كه برخی ویژگیهای آن مشابه شرایط‌ آسیب‌شناسانه است. در واقع، زمانی می‌توان گفت كه فرد دچار اعتیاد به اینترنت شده است كه دارای علائم خستگی زودرس، تنهایی، افسردگی و غیره باشند. افرادی همچون اورزاك و یونگ به چنین تعریفی از اعتیاد اینترنتی اعتقاد دارند. روشهای درمان این نوع اعتیاد نیز، رفتار درمانی شناختی و تقویت درمانی انگیزش است.
۲) اعتیاد اینترنتی، نوعی اختلال و بی نظمی روانی است. از این دیدگاه زمینه تحقیقی جدیدی تحت عنوان «روان درمانی اینترنتی» ظهور كرده است. این دیدگاه, معتادان اینترنت را به‌عنوان بیمار می‌بیند. روش درمان این نوع اعتیاد نیز، تشكیل گروههای خبری و گروههای بحث است. در این شكل از درمان، اعضای اختلالات روانی مرتبط به هم، نقش یك گروه حمایتی را بازی كرده و با ارائه پیشنهادات آن‌لاین و روشهای برخورد با آن، از شدت اعتیاد اینترنتی می‌كاهند. افرادی چون استن، هانگ و آلسی به چنین دیدگاهی اعتقاد دارند.
۳) اعتیاد اینترنتی نوعی مشكل رفتاری است. دلیل این مسئله نیز، وجود یك رابطه قوی بین اعتیاد اینترنتی و وابستگی شیمیایی است. مطالعات نشان داده‌اند كه افرادی كه مشكلات وابستگی شیمیایی دارند، در هفته وقت بیشتری را صرف اینترنت می‌كنند، تا كاربران «وابسته غیرشیمیایی». از معتقدان چنین نگاهی، میتوان به شرر قابل اشاره كرد .
انجمن روانپزشكی آمریكا برای شناخت اعتیاد اینترنتی و افرادی كه به استفاده مفرط از اینترنت معتادند، معیارهایی را مشخص كرده است كه طبق آن، چنانچه بخواهیم فردی را معتاد به اینترنت بنامیم، باید حداقل سه مورد از معیارهای هفتگانه زیر، در طول یك دوره ۱۲ماهه (یك ساله) در وی دیده شود.▪ معیارهای پیشنهادی این انجمن شامل ۷ مورد به شرح زیراست:
۱) تحمل: این معیار به معنای صرف زمان بیشتری برای اینترنت به منظور رسیدن به رضایت است. در این شرایط, با وجود صرف همان میزان وقت, میزان رضایتمندی كاربر كمتر است و نیاز به زمان بیشتری دارد تا به همان درجه از رضایت قبلی برسد.
۲) وجود دو یا چند علامت كناره‌گیری در طی دو روز در ماه كه بعد از كاهش و یا ترك مداوم استفاده از اینترنت حاصل می‌شود. این مسئله باید موجب بروز دردها و رنجها و یا اختلالاتی در عملكرد اجتماعی، فردی و یا آموزش شود.
۳) از اینترنت به منظور تخفیف و یا اجتناب از علائم كناره‌گیری استفاده می‌شود.
۴) از اینترنت، اغلب در دوره‌های زمانی پیش از آنچه كه در ابتدا مدنظر بود، استفاده می‌شود.
۵. حجم قابل توجهی از وقت صرف فعالیتهای مربوط به كاربری اینترنتی (برای مثال، كتابهای اینترنتی، جست‌وجوی بروزرهای جدید وب، جست‌وجوی فروشندگان اینترنتی و جز اینها) می‌شود.
۶) به‌خاطر استفاده از اینترنت، از فعالیتهای مهم اجتماعی، شغلی و یا تفریحی دست كشیده و یا كاسته می‌شود.
۷) فرد به‌دلیل استفاده مفرط از اینترنت، خطر فقدان روابط مهم، شغل، و فرصتهای آموزشی و شغلی را می‌پذیرد.
تحقیقاتی هم كه اخیراً راجع به اعتیاد اینترنتی صورت گرفته‌اند، چندین معیار را برای اعتیاد به اینترنت و بازشناسی آن برشمرده‌اند.
▪ سه مورد از این معیارهای مهم عبارتند از:
۱) موقعی كه شخص سعی می‌كند تا از اینترنت خارج شود، احساس بی‌قراری و بدخلقی می‌كند.
۲) از اینترنت، برای فرار از مشكلات و یا كاستن از احساس یأس و ناامیدی، گناه، اضطراب و یا افسردگی استفاده می‌شود.
۳) كاربر اینترنت در مورد میزان و وسعت استفاده خود از اینترنت، به اعضای خانواده و یا دوستانش دروغ گفته و آن را كتمان می‌كند. و نهایتاً، شخص با وجود هزینه بالای استفاده از اینترنت، مكرراً از آن استفاده می‌كند.
● علائم اعتیاد اینترنتی
مانند تمامی انواع دیگر اعتیادها، اعتیاد اینترنتی، نوعی اختلال و بی نظمی روانی ـ اجتماعی با مشخصه‌هایی چون تحمل (نیاز به افزایش زمان لازم برای کسب مطلوبیت برابر با زمانهای اولیه استفاده)، علائم كناره‌گیری (به‌ویژه رعشه و ارتعاش، اضطراب، بی‌حوصلگی)، اختلالات عاطفی (افسردگی، تندخویی و بدخلقی)، و ازهم گسیختگی روابط و مناسبات اجتماعی (كاهش و یا فقدان روابط اجتماعی به لحاظ كمی یا كیفی) است.
علائم اختلال اعتیاد اینترنتی عبارتند از: مشكلات میان فردی و یا مشكلات در هنگام كار یا مطالعه، نادیده گرفتن مسئولیتهای مربوط به دوستان، خانواده، كار و یا مسئولیتهای فردی، كناره‌گیری پس از دست كشیدن از اینترنت، كج خلقی هنگام تلاش برای دست كشیدن از اینترنت، آن‌لاین ماندن بیش از زمان برنامه‌ریزی شده، دروغ گفتن یا مخفی نگهداشتن زمان واقعی كار با اینترنت از نظر دوستان یا خانواده، تغییر در سبك زندگی به منظور گذران وقت بیشتر با اینترنت، كاهش فعالیت فیزیكی، بی‌توجهی به سلامت شخصی و بی‌خوابی یا كم خوابی و یا تغییر در الگوی خواب به منظور گذران وقت در اینترنت.
از طرفی، افراد در صورت استفاده از اینترنت، نه تنها رفتارهایی متفاوت با الگوهای رایج در جامعه از خود نشان می‌دهند، بلكه نوع تفكرشان نیز با اكثریت افراد جامعه, متفاوت میشود. این افراد اندیشه‌های وسواسی راجع به اینترنت دارند، كنترل چندانی بر وسواس و انگیزه‌های اینترنتی‌شان نداشته و حتی فكر می‌كنند اینترنت تنها دوست آنهاست. همچنین، این‌گونه افراد فكر می‌كنند كه اینترنت تنها جایی است كه آنها در آن، احساس خوبی نسبت به خود و جهان اطراف دارند .
روانشناس انگلیسی به نام مارك گریفیث با مقایسه نمونه‌های بالینی و به كمك تعاریف تثبیت شده و مشخص اعتیاد، به بررسی شاخصه‌های پدیده اعتیاد اینترنتی می‌پردازد.
▪ گریفیث برای تعیین علائم اعتیاد اینترنتی، از یك تعریف نسبتاً سنتی اعتیاد استفاده می‌كند كه برحسب آن اعتیاد از مشخصه‌های زیر برخوردار است:
۱) برجستگی: استمرار در یك فعالیت خاص یا استفاده از ماده مخدر مورد نظر، مهمترین فعالیت در زندگی شخصی است.
۲) تغییر روحیه و خلق‌وخو: احساس نشئگی، كرختی و آرامی.
۳) تحمل: افزایش حجم فعالیت یا ماده مخدر در طی زمان به منظور تولید همان میزان رضایت.
۴) علائم كناره‌گیری: احساس بدخلقی و كج خلقی، زمانی كه فعالیت یا استفاده از ماده مخدر ترك می‌شود.
۵) تضاد و كشمكش: تضادهای میان فردی به‌دلیل انجام فعالیت مورد نظر و یا استفاده از ماده مخدر، و تضادهای درونی فرد.
۶۰ عود یا بازگشت: گرایش به بازگشت دوباره به الگوی استفاده آسیب شناسانه قبلی. در مورد شدیدترین الگوهای مصرف، این بازگشت ممكن است حتی بعد از سالها كنترل و پرهیز، به سرعت اتفاق بیفتد .
▪ سامسون و كین بر این باورند كه فرد معتاد به اینترنت دارای علائم زیر است:
۱) در حین آن‌لاین بودن، زمان را از دست می‌دهد.
۲) ساعات ضروری خواب را صرف آن‌لاین بودن می‌كند.
۳. موقعی كه زمان آن‌لاین بودن تمام یا قطع شود، عصبانی می‌شود.
۴) چنانچه به وی اجازه دسترسی به اینترنت داده نشود، كج خلقی می‌كند.
۵) زمانی را كه باید تكلیف درسی یا كاری انجام دهد، صرف آن‌لاین بودن می‌كند.
۶. ترجیح می‌دهد آن‌لاین شود تا اینكه با دوستان یا خانواده باشد.
۷) از محدودیت زمانی كه برای وی جهت استفاده از اینترنت تعیین شده است، سرپیچی می‌كند.
۸) به دیگران راجع به اینكه چه مدت آن‌لاین بوده است، دروغ می‌گوید.
۹) روابط جدیدی با كسانی كه هنگام آن‌لاین بودن ملاقات كرده است، تشكیل می‌دهد.
۱۰) خسته‌تر و كج خلق‌تر از زمانی می‌شود كه اینترنت جزئی از زندگی وی نبود.
۱۱) موقعی كه از كامپیوتر دور است، ظاهراً ذهن خود را مشغول نوع فعالیتهای مورد نظر در آن‌لاین شدن بعدی می‌كند.
۱۲) استفاده وی از اینترنت باعث شده است كه از سایر فعالیتهایی كه قبلاً برای او لذت‌بخش بودند، دست بكشد.
۱۳) موقعی كه آن‌لاین نباشد، احساس خستگی، بدخلقی و افسردگی می‌كند. حالت بدخلقی وی موقعی بهبود می‌یابد كه دوباره آن‌لاین شود .
▪ جهت سنجش اعتیاد به اینترنت، سوالات زیر نیز نمایی از علائم وجود آن در کاربران هستند که می توان از آنها به عنوان علائم اعتیاد به اینترنت استفاده کرد:
۱) آیا احساس می‌كنید كه نسبت به اینترنت اشتغال ذهنی دارید؟ (یعنی به فعالیت آن‌لاین قبلی‌تان فكر می‌كنید یا اینكه انتظار جلسه آن‌لاین بعدی را می‌كشید)
۲) آیا احساس می‌كنید كه برای اینكه به مطلوبیت لازم اینترنت برسید، لازم است وقت بیشتری را صرف آن كنید؟
۳) آیا بارها تلاشهای ناموفقی در كنترل و یا قطع‌كردن استفاده‌تان از اینترنت داشته‌اید؟
۴) آیا موقعی كه سعی می‌كنید از اینترنت دست بكشید و یا در كل از آن استفاده نكنید، احساس ناآرامی، افسردگی و كج خلقی به شما دست می‌دهد؟
۵) آیا بیش از زمانی كه در ابتدا قصد داشتید، آن‌لاین می‌مانید؟
۶) آیا احساس می‌كنید به‌خاطر استفاده از اینترنت، دارید روابط اجتماعی مهم و یا فرصتهای شغلی و آموزشی را از دست می‌دهید؟
۷) آیا به اعضای خانواده، درمانگرها و دیگران راجع به میزان استفاده‌تان از اینترنت دروغ می‌گویید؟
۸) آیا از اینترنت به‌عنوان ابزاری برای فرار از مشكلات و یا رهایی از احساس یأس و ناامیدی، اضطراب و افسردگی استفاده می‌كنید؟
در نحوه تفسیر سوالات فوق و جوابهای مربوطه نیز قابل ذكر است كه اگر شما به بیش از پنج مـورد از ایـن سوالات پاسخ «بله» بدهید، در آن صورت می‌توان گفت كه شما به اینترنت معتادید .
● گونه‌شناسی اعتیاد اینترنتی و شاخصه‌های هر یك
«اعتیاد اینترنتی» اصطلاح وسیعی است كه تنوع گسترده‌ای از رفتارها و مشكلات مربوط به كنترل وسواس و انگیزش را در بر می‌گیرد. دیویس از زاویه نوع استفاده از اینترنت، معتقد است که کاربران به دو شکل آسیب شناسانه و مرضی از اینترنت استفاده می کنند:
۱) استفاده مرضی ویژه از اینترنت: این نوع استفاده از اینترنت, به استفاده بیش از اندازه و سوء استفاده از اینترنت اشاره داشته و ریشه آن در آسیب شناسی روانی قبلی فرد است که در اثر عوامل تقویتی که از اینترنت دریافت می کند، در فرد باقی می ماند. مانند قماربازی، هرزه نگاری، و مانند آن که اگر شخص به اینترنت دسترسی نداشته باشد، از طریق دیگر نشان داده می شود، اما چون این فرصت در اینترنت فراهم است، فرد به آن روی می آورد.
۲) استفاده مرضی کلی (فراگیر) از اینترنت: این نوع استفادهٔ اعتیادی از اینترنت, شامل استفاده مرضی کلی از اینترنت نظیر چت، پرسه زدن، نامه الکترونیکی و جز اینها بوده و علت اصلی آن، نوع بافت اجتماعی فرد است.
▪ اعتیاد اینترنتی چندین گونه‌ دارد که پنج نوع آن شایع‌‌ترین است. ضمن آنکه هر یک از این گونه ها، شاخصه‌ها و معرفهای خاصی دارند، که با بقیه متفاوت است:
۱) اعتیاد به سایبر سكس
امروزه مطالب زیادی راجع به شیوع هرزه نگاری و سكس سایبر در اینترنت در اتاقهای چت شنیده و یا خوانده می‌شود. اما‌، چیزی كه مردم درك نمی‌كنند، این است كه هرزه اینترنتی، كسب‌و‌كار و تجارت بزرگی است. سایتهای هرزه نگاری، بزرگترین بخش از فروشهای تجارت الكترونیكی را تشكیل می‌دهند .
در این نوع اعتیاد، افراد معتاد تمایل شدیدی به مشاهده، دریافت و یا حتی تجارت موارد محرك جنسی و صحبت در این رابطه در اتاقهای گفت‌وگوی خاص دارند.همانند سایر انواع اعتیاد به اینترنت، اعتیاد به سكس سایبر و یا روابط سایبر نیز به موضوع رهاشدن از واقعیت اشاره می‌كند، كه طی آن زمان، پول، عواطف و انرژی به گونه‌ای صرف اینترنت می‌شود كه روز به روز از كنترل فرد خارج می‌شود. «اینترنت تنها چیزی را فراهم می‌كند كه معتادان به اینترنت دنبال آن هستند: انزوا، گمنامی، و ابزار مخفی نگه‌داشتن هزینه‌هایی كه بارها صرف خرید هیجان سكسی می‌شود. از نمونه‌های فعالیتهای سكسی سایبر می‌توان به مواردی چون كپی ‌كردن و یا نگاه‌كردن عكس‌های هرزه همراه با خودارضایی، مطالعه و یا نوشتن نامه‌ها و داستانهای صریح سكسی، ارسال نامه الكترونیكی و یا قراردادن آگهی با هدف برقراری ملاقاتهای شخصی با كسی، بازدید از اتاقهای سكسی چت و پرداختن به فعالیتهای آن‌لاین تعاملی اشاره كرد .
▪ به‌طور خلاصه کاربران معتاد به سایبر سكس علائم زیر را از خود بروز می‌دهند:
۱) صرف وقت زیاد روی اینترنت با هدف خاص یافتن سكس سایبر. ضمن آنكه اغلب اوقات وقتی كه صرف این كار می‌شود، بیش از زمانی است كه كاربر از پیش در نظر گرفته است.
۲) اشتغال ذهنی كاربر نسبت به یافتن شریك سكسی آن‌لاین.
۳) استفاده مكرر از اتاقهای چت و یا پیامهای نمونه به منظور یافتن امور خیالی و رویایی كه در زندگی واقعی ممكن نیست.
۴) حركت مكرر از سكس سایبر به سكس تلفنی و یا ترتیب دادن ملاقاتها در زندگی واقعی.
۵) مخفی نگه‌داشتن فعالیتهای آن‌لاین از شریك جنسی مقابل و دروغ‌ گفتن به اعضای خانواده و دوستان راجع به میزان استفاده و درگیر بودن در اینترنت.
۶) ترجیح دادن سكس سایبر بر شریك جنسی در زندگی واقعی.
۷) استفاده از اینترنت به‌عنوان ابزاری برای گریز از مشكلات و یا تخفیف احساس ناامیدی، اضطراب و افسردگی.
۸) ازدست دادن احساس بی‌قراری، افسردگی و كج خلقی در هنگام قطع‌كردن و یا دست كشیدن از اینترنت.
۲) اعتیاد از نوع روابط سایبر
افرادی كه دچار اعتیاد به گپ زدن و گفت‌وگوی اینترنتی می‌شوند، معمولاً بیش از حد درگیر روابط اینترنتی‌اند و احتمال اینكه به مسائل غیراخلاقی نیز آلوده شوند، بالاست. دوستی اینترنتی خیلی سریع اهمیت و جایگاه روابط خانوادگی و دوستان قدیمی را می‌گیرد. این اعتیاد در اكثر موارد منجر به شكست ازدواجها و بی‌ثباتی در روابط خانوادگی می‌شود .طبق آمار منتشر شده از سوی موتور جست‌وجوی Goto در مورد تعداد جستجوها در اتاقهای چت، در سال ۲۰۰۱ تعداد این جست‌وجو روزانه به ۱۱۷۴۲۷ مورد رسیده است.
۳) اعتیاد به خرید، تجارت و مزایده
در حال حاضر خرید و فروش آن‌لاین رشد فزاینده‌ای در میان عموم یافته است. از این رو، زیاد می‌بینیم افرادی كه دچار مشكلات ناشی از خرید و فروش آن‌لاین سهام از جمله خرید كالاهای آن‌لاین و سایر سایتهای مزایده هستند... این اعتیاد دربرگیرنده مقوله وسیعی از رفتارهایی است كه می‌توانند شامل علاقه مفرط به قمار اینترنتی، خرید و یا معامله سهام باشد. این افراد به منظور افزایش سرمایه خود از كازینوهای مجازی، بازیهای جذاب‌، حراجیهای اینترنتی و یا بازارهای دلالی استفاده می‌كنند، اما این فعالیتها اكثراً باعث نابودی سرمایه شده و به قیمت اهمال دیگر وظایف شغلی و متزلزل شدن روابط خانوادگی تمام می‌شود .
۴) اعتیاد به جست‌وجو ذخیره بیش از اندازه اطلاعات
وفور اطلاعات قابل‌دسترس در شبكه، نوع جدیدی از عادات گریزناپذیر كاوش و جست‌‌وجوی اینترنتی را پدید آورده است. بدین ترتیب كه افراد زمان بیشتری را جهت جمع‌آوری و سازماندهی داده‌هایشان صرف می‌كنند. افراط‌گری و كاهش میزان بهره‌وری كاری, از پیامدهای این نوع اعتیاد است .در این نوع اعتیاد، فرد شیفتهٔ غنای اطلاعات وب می‌شود و جست‌‌وجوی بیش از اندازه برای جمع‌آوری اطلاعات، از پیامدهای این شیفتگی است.۵) اعتیاد به كامپیوتر (انجام وسواس‌گونه بازیهای كامپیوتری و یا برنامه نویسی علوم كامپیوتر)
در دهه ۸۰ كه بازیهای كامپیوتری مانند مین یاب و بازی ورق وارد دنیای كامپیوترها شد، محققین پی بردند كه افراط در بازیهای كامپیوتری باعث می‌شود كارمندان اكثر ساعات كاری‌شان را صرف بازی كنند. این بازی‌ها چند نفره نبودند، همچنین نیازی به اتصال به شبكه اینترنت نداشتند .
مردم بیشتر پولهایی را كه برای سرگرمی و تفریح كنار می‌گذارند، صرف بازی‌كردن آن‌لاین می‌كنند، تا رفتن به سینما برای تماشای فیلم. نتایج تحقیقات انجام‌گرفته بر روی ۳۳۶ نفر از دانش‌آموزان دبیرستانی حاکی از آن است که ۲۶ درصد از آنها پول غذایشان را صرف بازیهای ویدئویی می‌كنند .
كلین و كیپرز (۱۹۹۰) دریافتند كه دانش‌آموزانی كه بازیهای ویدئویی را به هر سرگرمی دیگری ترجیح می‌دهند، در قیاس با دیگر شاگردان, دارای مشكلات رفتاری بیشتری هستند .
گریفیث و دانكاستر طی مطالعه‌ای كه روی نمونه‌ای ۳۷۸ نفری درخصوص بازیهای كامپیوتری و میزان شیوع و شاخصهای جمعیتی آن در انگلستان انجام داد، دریافت كه میانگین سنی ۵/۱۳ سال بوده و ۷/۹۸ درصد از آنها تجربه این بازیها را داشته و میانگین سنی شروع بازیها در گروه مورد بررسی، ۴/۸ سال بوده است. همچنین، دلایل این افراد برای شروع این بازیها شامل خنده (۷۵ درصد)، مبارزه (۲۷ درصد)، هماهنگ‌ شدن با دوستانی كه به بازی می‌پرداختند (۲۵ درصد) و نیافتن سرگرمی جالب توجه دیگر (۲۳ درصد) است .
فثیر گزارش می‌دهد كه در انگلستان، ۴۱ درصد از ۴۰۲ نفر مورد بررسی، نیم یا بیشتر پول هفتگی خودشان را صرف بازیهای كامپیوتری می‌كردند. ۲۸ درصد از آنها هفته‌ای یك یا چند بار به بازی می‌پرداختند. برخی هم برای انجام بازیها، به قرض‌كردن پول از دوستانشان می‌پرداختند. تعداد دیگری، پول غذای‌شان را صرف بازیهای كامپیوتری كرده و گروهی نیز با فروش اموالشان، پول انجام بازیها را تأمین می‌كردند .
اعتیاد به موزیک نیز صورت دیگری از اعتیاد به رایانه است که اشاره به آن در این قسمت حائز اهمیت است. براساس یك مطالعه، یكی از كاربران اشاره كرده است كه حدود ۱۳۸۹ فایل موسیقی روی درایو هارد كامپیوتر خود داشته و روزانه ۲۰ تا ۳۰ كلیپ ویدئویی ذخیره می‌كند. حتی گاهی اوقات چهار ساعت دنبال یك آهنگ روی سایتهای موسیقی میگردد.
● دیدگاهها و نظریه‏ها در تبیین اعتیاد اینترنتی
روابط مجازی، پویا هستند، می‌توانند بسیار حمایتی باشند، و در مقایسه با منافع بالقوه، حداقل خطر را به دنبال داشته باشند. مردم به كمك اینترنت، روابط جدیدی را براساس فعالیت نو، برانگیزنده و تقویت‌كننده تشكیل می‌دهند. پس، عاقلانه است كه انتظار داشته باشیم درصد بالایی از مردم در ظرف فاصله زمانی محدود جذب آن شوند .
در پاسخ به این سوال كه اینترنت واقعاً چه چیزی دارد كه افرادی كه از آن استفاده می‌كنند، به‌طور بالقوه دچار رفتارهای مخرب می‌شوند و اینكه چرا برخی مردم خودشان را در معرض خطر از دست‌دادن شغل، ازهم‌گسیختگی روابط، و یا زیانهای مالی قرار می‌دهند، دیدگاههای مختلفی از زوایای گوناگون ایراد شده است. از طرفی، اعتیاد به اینترنت یك پدیده بین‌رشته‏ای است، و علوم مختلف پزشكی، رایانه‏ای، جامعه‏شناسی، حقوق، اخلاق و رواشناسی هر یك از زوایای مختلف این پدیده را مورد بررسی قرار داده‏اند. در هر یك از این علوم مختلف، نظریه‏هایی برای این اختلال مطرح شده است. همچنین در بسیاری از موارد، نظریه‏های مطرح شده, از چارچوب یك علم خارج می‏شود و تركیبی از مفاهیم چندین علم را دربرمی‏گیرد.
با وجود پژوهشهای فراوان و تلاشهای هماهنگ برای شناسایی مهمترین عوامل گرایش فرد به اعتیاد به اینترنت، همچنان موارد مبهم و پرسشهای بسیاری فراروی محققان و متخصصان این حوزه قرار دارد. وجود دیدگاه‏ها، نظرات، تبیینها و اختلاف‌نظر در مورد نحوه پدیدآمدن، طبقه‏بندی، تشخیص، تداوم و استمرار اعتیاد به اینترنت، به پیچیدگی و معماگونه ‌بودن این آسیب اشاره دارد. به همین دلیل است كه هنوز هیچ فرد، نظریه و دیدگاهی كه قادر به تبیین تمامی «رفتارهای اعتیادگونه» باشد، مطرح نشده است.
▪ گروهول در توضیح این مسئله كه چرا مردم به گونه‌ای اعتیادآور از اینترنت استفاده می‌كنند، الگوی استفاده مرضی از اینترنت را پیشنهاد كرده و در این رابطه، دو دیدگاه ارائه می‌دهد:
۱) علت گرایش افراد به استفاده اعتیادآور از اینترنت، تمایل آنها به دوری‌گزیدن از مشكلاتی است كه در زندگی شخصی با آنها مواجهند. به عبارتی، افراد برای اینكه از مشكلات زندگی فرار كنند، به اینترنت روی می‌آورند.
۲) دیدگاه دومی كه گروهول درخصوص دلیل رویكرد افراد به استفاده اعتیادی از اینترنت بیان می‌كند، دیدگاه قابل‌قبول‌تری است. وی در این دیدگاه، به مراحلی اشاره می‌كند كه فرد هنگام كار با اینترنت و كشف منابع آن، از آنها گذر می‌كند.
▪ مراحل مورد نظر گروهول به قرار زیر است:
۱) افسون‌گری یا وسواس؛ این مرحله زمانی است كه محیط برای فرد تازه است و وی تازه وارد این محیط شده است. یا اینكه فرد یك كاربر قدیمی است كه فعالیت جدیدی را در اینترنت پیدا می‌كند. مرحله اول، به شدت اعتیادآ‌وری است. در واقع، این حالت اعتیادی تا جایی ادامه دارد كه فرد وارد مرحله دوم یعنی توهم‌زدایی یا سرخوردگی شود.
۲) توهم‌زدایی یا سرخوردگی؛ در این مرحله، فرد نسبت به فعالیتی كه اغلب انجام می‌دهد، سرخورده و بی‌تمایل می‌شود. موقعی كه فرد از این مرحله بگذرد، می‌تواند مطمئنا وارد مرحله سوم یعنی تعادل شود.
۳) تعادل؛ نماد و مشخصه بارز مرحله سوم، استفاده طبیعی از اینترنت است. هر فردی در زمانهای متفاوتی وارد مرحله سوم می‌شود. در جمع‌بندی این سه مرحله باید گفت كه حتی گاه اتفاق می‌افتد كه تمامی این مراحل به‌صورت چرخشی در فرد تكرار شوند. در واقع، سیر این مراحل به‌صورت خطی نیست. به‌ویژه، زمانی كه فرد فعالیت جدید جالب دیگری را در اینترنت پیدا می‌كند، این مراحل دوباره در وی از نو شروع می‌شوند .
معتادان اغلب یك «زندگی دوم» (Second life) و یا مفری را برای «فراموش‌كردن مشكلاتشان در هنگام آن‌لاین بودن ایجاد می‌كنند، درست مانند احساس كرختی و مستی كه افراد معتاد به الكل در هنگام نوشیدن الكل گزارش می‌دهند» .سیگل و سنا در بررسی نظریه‌های مربوط به اعتیاد اینترنتی، به نظریه‌های كلان انحراف و كج‌رفتاری اجتماعی استناد كرده ‌و این نظریه‌ها را به چهار دسته كلی تقسیم كرده‌اند كه هر كدام از این دسته‌های كلی خود نظریه‌های مختلفی را در بر می‌گیرد.
▪ این چهار دسته كلی عبارتند از:
۱) نظریه‌های فردی،
۲) نظریه‌های ساختار اجتماعی،
۳) نظریه‌های فرایند اجتماعی،
۴) نظریه‌های واكنش اجتماعی.
در نظریه‌های فردی، ریشه اختلال در خود فرد جست‌‌وجو می‌شود، یعنی ساخت زیست‌شناختی و ویژگیهای روان‌شناختی شخص است كه سازنده رفتار اوست. براساس این دیدگاه، شخصیت شامل تمامی جنبه‌های رفتاری، هیجانی، شناختی، اخلاقی، و حتی جنبه جسمانی، عصبی، هورمونی و بیوشیمیایی می‌شود كه به‌وجودآورندهٔ رفتار بهنجار یا نابهنجار است.
براساس نظریه‌های ساختار اجتماعی، رفتار بزهكارانه, ناشی از سازگاری فرد با شرایط حاكم در محیطهای طبقه پایین است. .
▪ سیگل و سنا نظریه‌های ساختار اجتماعی را به سه دسته تقسیم كرده‌اند:
۱) نظریه درهم‌ریختگی اجتماعی
۲) نظریه‌های فشار
۳) نظریه خرده‌فرهنگ (فرهنگ منحرف)
نظریه‌های فرایند اجتماعی، نابهنجاری را ناشی از تعاملات انسانها در زندگی اجتماعی روزمره می‌دانند.
▪ نظریه‌های فرایند اجتماعی به نظریه‌های زیر تقسیم پذیرند:
الف) نظریه تداعی افتراقی
ب) نظریه كنترل اجتماعی
ج) نظریه كنترل اجتماعی هیرشی
نظریه‌های واكنش اجتما‌عی، بر روی نقشی كه نهادهای اقتصادی و اجتماعی در ایجاد رفتارهای نابهنجار دارند، متمركز می‌شوند. یعنی روشی كه در آن، جامعه از خود نسبت به فرد واكنش نشان می‌دهد و روشی كه افراد نسبت به جامعه واكنش نشان می‌دهند. دو نظریه مهم در بین نظریه‌های واكنش اجتماعی، نظریه، «برچسب» و نظریه «تضاد» است .
▪ درخصوص دلایل گرایش افراد به اینترنت و استفاده اعتیادی از آن، نظریه‌های دیگری هم ارائه شده است، كه عبارتند از:
۱) نظریه پویایی روانی و شخصیت
این نظریه, ریشه‌های اعتیاد فرد به اینترنت را به سال‌های آغازین زندگی وی ارتباط می‌دهد. به عبارتی، عمده‌ترین دلایل گرایش اعتیادآور فرد به اینترنت، شوكهای روحی یا كمبودهای عاطفی دوران كودكی، ارتباط با سایر ویژگیهای خاص شخصیتی و یا سایر اختلالات، و خلق‌وخوها یا گرایش‌های روانشناختی ارثی است. طبق این دیدگاه، بسته به حوادثی كه در دوران كودكی برای فرد اتفاق افتاده است و یا ویژگیهای شخصیتی‌ای كه در طی بلوغ در این فرد شكل گرفته است, او برای تقویت یك رفتار اعتیادآمیز و یا هر رفتار دیگری مستعد می‌شود. در این حالت، آنچه كه اهمیت دارد، موضوع یا فعالیت نیست، بلكه فرد و شرایطی است كه وی متأثر از آن، معتاد می‌شود .
۲) نظریه كنترل اجتماعی
براساس نظریه كنترل اجتماعی هیرشی، عاملی كه باعث جلوگیری از رفتارهای انحرافی نوجوانان و جوانان می‌شود، «پیوند اجتماعی» است. به اعتقاد هیرشی، پیوندهای اجتماعی دارای چهار عنصر اصلی دلبستگی، تعهد، مشغولیت و اعتقاد است.
▪ ضعف هر یك از این چهار عنصر در فرد می‏تواند موجب بروز رفتارهای انحرافی او شود.
الف‏) دلبستگی: كسانی كه به دیگران دلبستگی و علاقه ا‌ی ندارند، نگران این نیستند كه روابط اجتماعی خود را به خطر اندازند و به همین علت بیشتر احتمال دارد كه مرتكب رفتار انحرافی شوند.
ب) تعهد: هر چقدر میزان تعهد فرد نسبت به خانواده، شغل، دوستان و غیره كمتر باشد، احتمال ارتكاب رفتار انحرافی بیشتر خواهد بود.
ج) درگیری (مشغولیت): كسانی كه مشاركت مداوم در فعالیتهای زندگی، كار، خانوادگی و غیره ندارند و بیكارند، فرصت بیشتری برای انحراف دارند.
د) باور و اعتقاد: اگر فردی اعتقاد قوی به ارزشها و اصول اخلاقی یك گروه نداشته باشد یا به این ارزشها وفادار نباشد, احتمال گرایش وی به رفتار انحرافی بیشتر خواهد بود.
۳) تبیین رفتاری
این تبیین‌ بر پایه مطالعات بی. اف. اسكینر راجع به شرطی‌شدن عامل یا کنشگر است. براساس این دیدگاه، فرد برای دریافت پاداش وارد اینترنت می‌شود. پاداشهایی كه وی از این رفتار می‌گیرد، فرار از واقعیت، رسیدن به عشق و سرگرمیهای زیاد است و چنانچه فرد در زمانهای آتی نیز به این پاداشها نیاز داشته باشد, احتمالاً به اینترنت روی خواهد آورد. در نتیجه، این روند تقویت شده و چرخه همچنان ادامه پیدا می‌كند .
۴) تبیین بیوپزشكی
بر پایه تبیین‌ بیوپزشكی، عوامل ارثی و مادرزادی و یا اختلالات شیمیایی در مغز و فرارسانها، دلایل اصلی روی‌آوردن فرد به اعتیادند. از نظر این دیدگاه، وجود برخی كروموزومها، هورمونها، و مواد زائد و یا فقدان مواد شیمیایی لازم و مشخص و فرارسانهایی كه فعالیت مغز و سایر دستگاههای عصبی را تنظیم می‌كنند، در بروز اعتیاد در فرد موثرند. آزادسازی حجم زیاد دوپاماین در مراكز لذت، باعث سركوبی كاركردهای حیاتی مغز و نهایتاً كنترل آن می‌شود. از این نظر، روشهای چندی وجود دارد كه طی آن، استفاده از اینترنت احتمالاً باعث تحریك این فرایند عصبی ـ بیولوژیكی می‌شود.
▪ روشهای مورد نظر عبارتند از:
۱) تجربه بالقوه شدید قدرت، هیجان، خوشحالی، تحریك، تحقق اهداف و رضایت، كه در نتیجه آن فرد قادر خواهد بود در یك لحظه, پیرامون هر چیزی, به منبع گستردهٔ اطلاعات وصل شود.
۲) احساس مخاطره‌جویی, مانند شرط‌بندی، با ناشناخته ‌ماندن چیزی كه شاید اتصال بعدی به اینترنت بتواند آن را مشخص كند همراه است. حال این امر ناشناخته, ممكن است كسب اطلاعات جدید و جالب و یا فرصتهای تعاملی همچون ارتباط صرف با یك دوست، رفتن به اتاقهای چت، هرزه‌نگاری، سكس‌ سایبر، خرید آن‌لاین و جز اینها‌ باشد.
۳) اثر خویشتن‏داری رضایت‌بخشی كه گمنامی كاربر در نت به وی می‌دهد. این امر هم باعث تسریع روند صمیمیت و پیوند اجتماعی می‌شود كه ظاهراً صداقت آن از ارتباط شفاهی بیشتر است و هم موجب می‌شود كه فرد دچار رویا و خواب و خیال شود و یا یك هویت كلی جدید برای خود ایجاد كند كه ممكن است بسیار لذت بخش هم باشد.
۴) اثر هیپنوتیزم‌آور حركات تصاویر روی صفحه مانیتور رایانه (یا تلویزیون).
۵) جذابیت چندرسانه‌ای همانند رنگ، صدای موزیك یا استریو، سرعت و گرافیكهای فلاش‌دار .
۵) نظریه شناختی
همانند دیدگاه روانكاوی، دیدگاه شناختی متوجه فرایندهای درونی است. البته این دیدگاه بیش از آنكه بر امیال، نیازها، و انگیز‌شها تأكید كند، بر اینكه افراد چگونه اطلاعات را كسب كرده و تفسیر می‌كنند و آنها را در حل مشكلات به‌كار می‌گیرند، تأكید دارد. اصولاً دیدگاه شناختی بیشتر به افكار كنونی و شیوه‌های حل مسأله توجه دارد تا تاریخچه شخصی.
در این دیدگاه، اعتیاد به اینترنت, برآمده از شناختهای معیوب و یا پردازش معیوب شناختی است و درمان آن مبتنی بر تصحیح فرایند شناختهای معیوب است .۶) نظریه شناختی ـ رفتاری
گسترش اعتیاد به اینترنت, با شرایط روانشناختی قبلی به وجود می‌آید. در اكثر مواقع، این آسیب‌شناسی شامل افسردگی، اضطراب اجتماعی و انواع روان‌پریشیها‌ست. وقتی فرد در معرض استفاده از اینترنت قرار می‌گیرد، فرایند كاربرد مشكل‌زای اینترنت شروع می‌شود. این آسیب‌شناسی زمینه‌ای، نوعی آمادگی و تمایل است و موجب شروع استرس می‏شود. البته چندین عامل دیگر نیز در ایجاد و یا حفظ اختلال دخالت دارند:
اولاً، بعضی از تقویت‌كننده‌های رفتاری وجود دارند كه به عنوان عامل شرطی عمل می‌كنند. اتاق، صندلی، دست‌زدن به صفحه كلید، موس، صدای روشن‌شدن رایانه، بوق یا صدای زنگ آن در گروه این عوامل هستند.
ثانیاً، بدكاری شناختی نیز در اینجا عمل می‌كند. زیرا شناخت غیرسازشی در زمینه خود و دنیا، شاخصهای اولیه این اختلال هستند. باورهایی همچون این موضوع كه فرد فقط در اینترنت قدرت كنترل دارد، فقط در آنجا برای خود كسی است و فقط در آنجا قابل احترام است و مانند آن، افکار شناختی مشكل‌زا در زمینه «خود» هستند.
باورهایی مانند هیچ‌كس در بیرون از اینترنت از من خوشش نمی‌آید، یا اینترنت تنها جایی است كه واقعاً می‌شود مردم را شناخت، و هر كسی به نوعی به اینترنت آلوده است و مانند آن افكار شناختی مشكل‌زا در زمینه «دنیا» هستند.
ثالثاً، بیان كیفی كاربری اینترنت بستگی به شبكه حمایتی اجتماعی فرد دارد. اگر تمام عوامل در فرد وجود داشته باشد و حمایت اجتماعی نشود، احتمال دارد به اعتیاد اینترنتی عمومی روی بیاورد كه با رفتارهای جلب توجه اجتماعی، غیرشخصی و غفلت كاری مشخص می‌شود. اما اگر جنبه‌های اجتماعی داشته باشد، اعتیاد به اینترنت ویژه در او ایجاد خواهد شد كه فقط در بخش ویژه‌ای از تكنولوژی مانند بازی یا هرزه‌نگاری جنسی است.
از دیدگاه رفتاری ـ شناختی، نشانه‌های اختلال شامل افكار وسواسی درباره اینترنت، كنترل تكانه ضعیف، ناتوانی در متوقف‌كردن استفاده از اینترنت و مهم‌تر از همه، این باور كه اینترنت تنها دوست فرد است. علاوه بر این، در موقعی كه تماس برقرار نیست، به فكر اینترنت بودن، بار آینده تماس‌گرفتن را پیش‌بینی‌كردن و صرف مخارج زیاد درباره اینترنت و كارهای مربوط به آن نیز، نشانه‌های دیگر این اختلال هستند. مشكل عمده دیگر، جدا‌كردن فرد از دوستان خود به نفع دوستان اینترنتی است و در نهایت نوعی احساس گناه درباره استفاده از اینترنت و دروغ‌گفتن به دوستان درباره وقت صرف‌شده و سری ‌نگه‌داشتن آن،‌ نشانه‌های دیگر این اختلال هستند. این افراد درحالی كه می‌دانند كارشان از نظر اجتماعی مورد پسند نیست، نمی‌توانند آن را متوقف كنند. چراكه خود به خود, به خودارزشی كمتر و در نتیجه نشانه‌های بیشتر می‌انجامد .
● اعتیاد به اینترنت و نظارت والدین
از زمره عوامل موجد و یا مانع اعتیاد اینترنتی در میان نوجوانان و جوانان، نظارت و کنترلی است که والدین بر استفادهٔ فرزندان از اینترنت اعمال می‌ک